Τελευταία ενημέρωση: 19 Αυγούστου 2022
Γράφει η Δικηγόρος – εργατολόγος Παναγιώτα Γούλα | Δικηγορικό γραφείο εργατικού δικαίου Δημήτρης Βλαχόπουλος & συνεργάτες
Τι είναι η ψηφιακή πλατφόρμα;
Με βάση το άρθ. 68 του ν. 4808/2021, «Ψηφιακές πλατφόρμες» καλούνται οι επιχειρήσεις που ενεργούν είτε απευθείας είτε ως μεσάζοντες και, μέσω διαδικτυακής πλατφόρμας, συνδέουν παρόχους υπηρεσιών ή επιχειρήσεις ή τρίτους με χρήστες ή πελάτες ή καταναλωτές και διευκολύνουν τις μεταξύ τους συναλλαγές ή συναλλάσσονται απευθείας μαζί τους.
Στην ουσία, πρόκειται για μια ψηφιακή μορφή οργάνωσης της εργασίας μέσω της οποίας εργαζόμενοι, οι οποίοι βρίσκονται είτε μέσα στον χώρο μιας επιχείρησης ή έξω από αυτήν, μπορούν να παρέχουν τις υπηρεσίες τους ή να αναλαμβάνουν την εκτέλεση εργασιών προς τρίτους μέσω της πλατφόρμας.
Ποια σχέση διαμορφώνεται μεταξύ των απασχολούμενων και της ψηφιακής πλατφόρμας;
Γενικά, η απασχόληση μέσω ψηφιακής πλατφόρμας αποτελεί ιδιόμορφη περίπτωση παροχής εργασίας η οποία εδράζεται σε ένα τριμερές πρότυπο λειτουργίας με τα εξής μέρη: 1. την πλατφόρμα ή την επιχείρηση που τη διαχειρίζεται, 2. τους παρόχους των υπηρεσιών και 3. τους αποδέκτες των υπηρεσιών. Το τριμερές αυτό σχήμα συχνά δημιουργεί αμφισβήτηση γύρω από το ποιά είναι τα πρόσωπα που στην πραγματικότητα συμβάλλονται και ποιος θα μπορούσε να θεωρηθεί εργοδότης εν προκειμένω.
Έτσι, για να διακρίνουμε εάν η σχέση που διαμορφώνεται μεταξύ του παρόχου υπηρεσιών, της πλατφόρμας ή/και τους τρίτους χρήστες ή πελάτες είναι σχέση εξαρτημένης εργασίας, ανεξάρτητη παροχή υπηρεσιών ή σύμβαση έργου θα πρέπει να αξιολογείται διαφορετικά κάθε συγκεκριμένη περίπτωση και να σταθμίζονται ορισμένα κριτήρια.
Ο ν. 4808/2021 προέβλεψε ρητά τις περιπτώσεις κατά τις οποίες η σύμβαση μεταξύ ψηφιακής πλατφόρμας και παρόχου υπηρεσιών τεκμαίρεται ότι δεν είναι εξαρτημένης εργασίας. Συγκεκριμένα, το άρθρο 69 αποκλείει την ύπαρξη σχέσης εξαρτημένης εργασίας στις περιπτώσεις που ο πάροχος υπηρεσιών δικαιούται, βάσει της σύμβασής του, σωρευτικά:
α) Να χρησιμοποιεί υπεργολάβους ή υποκατάστατους για να παρέχουν τις υπηρεσίες που έχει αναλάβει να προσφέρει.
β) Να επιλέγει τα διάφορα έργα που η ψηφιακή πλατφόρμα του προτείνει να αναλάβει ή να θέτει μονομερώς ο ίδιος τον μέγιστο αριθμό τέτοιων έργων που εκάστοτε θα αναλαμβάνει, ο οποίος μπορεί και να μεταβάλλεται, υπό την προϋπόθεση ότι πάντοτε καθορίζεται μονομερώς από τον ίδιο.
γ) Να παρέχει τις ανεξάρτητες υπηρεσίες του προς οποιονδήποτε τρίτο ή να εκτελεί έργα για οποιονδήποτε τρίτο, συμπεριλαμβανομένων ανταγωνιστών της ψηφιακής πλατφόρμας.
δ) Να καθορίζει ο ίδιος τον χρόνο παροχής των υπηρεσιών του, εντός δεδομένων χρονικών πλαισίων, προσαρμόζοντάς τον στις προσωπικές του ανάγκες και όχι με βάση τα συμφέροντα της ψηφιακής πλατφόρμας.
Συνεπώς, η συγκεκριμένη κατηγορία εργαζομένων μπορεί να θεωρηθεί ότι παρέχει ανεξάρτητα τις υπηρεσίες μόνο εφόσον συντρέχουν σωρευτικά και χωρίς διασταλτική ερμηνεία οι ανωτέρω προϋποθέσεις (α-δ).
Πότε υπάρχει σύμβαση εξαρτημένης εργασίας;
Γίνεται δεκτό ότι σύμβαση εξαρτημένης εργασίας υπάρχει όταν οι συμβαλλόμενοι έχουν ως στόχο την παροχή της εργασίας που συμφωνήθηκε έναντι καταβολής μισθού, ανεξάρτητα από τον τρόπο πληρωμής του, και ο εργαζόμενος υπόκειται σε νομική και προσωπική εξάρτηση από τον εργοδότη.
Ορισμένα από τα κριτήρια τα οποία συνεκτιμώνται για να κριθεί εάν υφίσταται νομική και προσωπική εξάρτηση και ως εκ τούτου να χαρακτηρισθεί η σύμβαση ως εξαρτημένης εργασίας αποτελούν:
α) η αυτοπρόσωπη παροχή εργασίας και η ένταξη της παροχής αυτής, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, στο πλαίσιο μιας οργάνωσης εργασίας, την οποία καθορίζει και διευθύνει ένας τρίτος,
β) η άσκηση της διευθυντικής εξουσίας από τον εργοδότη η οποία εκφράζεται μέσω του δικαιώματος του τελευταίου να δίνει στον εργαζόμενο δεσμευτικές εντολές και οδηγίες καθώς και μέσω της άσκησης εποπτείας και ελέγχου σε αυτόν.
γ) η απασχόληση για λογαριασμό και προς όφελος άλλου προσώπου που φέρει και τον επαγγελματικό κίνδυνο,
δ) η οικονομική εξάρτηση του εργαζομένου από τον εργοδότη.
Στις περιπτώσεις που η διακρίβωση της φύσης της σχέσης είναι δυσχερής η νομολογία (τα δικαστήρια με τις αποφάσεις τους) συχνά χρησιμοποιεί και άλλες ενδείξεις προκειμένου να εντάξει ή όχι τον απασχολούμενο στο πεδίο προστασίας του εργατικού δικαίου.
Σε κάθε περίπτωση, γίνεται δεκτό ότι σημασία δεν έχει ο χαρακτηρισμός που τα ίδια τα μέρη (η, πολύ περισσότερο, ο εργοδότης από μόνος του) έχουν προσδώσει στη σύμβαση αλλά αντικειμενικά κριτήρια τα οποία σχετίζονται με το περιεχόμενο της, ήτοι τους πραγματικούς όρους και συνθήκες παροχής της εργασίας.
Εργάζομαι μέσω ψηφιακής πλατφόρμας: Τι δικαιώματα έχω;
Σύμφωνα με το άρθρο 70 του ν. 4808/2021, οι πάροχοι υπηρεσιών που είναι φυσικά πρόσωπα και συνδέονται με ψηφιακές πλατφόρμες με συμβάσεις ανεξάρτητων υπηρεσιών ή έργου, δικαιούνται να συστήνουν οργανώσεις, με σκοπό την προώθηση των επαγγελματικών συμφερόντων τους.
Ακόμη, οι πάροχοι υπηρεσιών που είναι φυσικά πρόσωπα και συνδέονται με ψηφιακές πλατφόρμες με συμβάσεις ανεξάρτητων υπηρεσιών ή έργου, έχουν δικαίωμα απεργίας, το οποίο ασκούν οι συνδικαλιστικές οργανώσεις αυτές ενώ τα άρθρα 19 έως 22 του ν. 1264/1982 τα οποία αφορούν στο δικαίωμα απεργίας και την κήρυξη αυτής αντίστοιχα, εφαρμόζονται αναλογικώς.
Τέλος, οι ως άνω συνδικαλιστικές οργανώσεις έχουν δικαίωμα συλλογικής διαπραγμάτευσης και μπορούν να συνάπτουν συλλογικές συμβάσεις όπως ορίζει ο νόμος (παρ. 2 του άρθρου 1 του ν. 1876/1990).
Τι υποχρεώσεις έχει η πλατφόρμα έναντι των παρόχων υπηρεσιών;
Οι ψηφιακές πλατφόρμες έχουν έναντι των παρόχων υπηρεσιών, που είναι φυσικά πρόσωπα και συνδέονται μαζί τους, υποχρεώσεις πρόνοιας, υγιεινής και ασφάλειας ανεξαρτήτως του εάν αυτοί τελούν υπό καθεστώς εξάρτησης, παρέχουν ανεξάρτητες υπηρεσίες ή απασχολούνται με σύμβαση έργου. Σύμφωνα με το νόμο, η προστασία που προβλέπεται για όλους τους παρόχους υπηρεσιών (ανεξαρτήτως του τύπου της συμβατικής σχέσης) είναι εκείνη που θα είχαν έναντι αυτών, αν συνδέονταν μαζί τους με συμβάσεις εξαρτημένης εργασίας εφαρμοζόμενης αναλογικά της σχετικής εργατικής νομοθεσίας.
Επίσης, αναλογικής εφαρμογής τυγχάνει στους παρόχους υπηρεσιών που είναι φυσικά πρόσωπα και συνδέονται με ψηφιακές πλατφόρμες με συμβάσεις ανεξάρτητων υπηρεσιών ή έργου για τη διανομή ή μεταφορά προϊόντων και αντικειμένων και το άρθρο 56 του ν. 4611/2019 στο οποίο εμπεριέχονται ρυθμίσεις οι οποίες αφορούν στην υγεία και την ασφάλεια των ανωτέρω προσώπων (διανομείς, μεταφορείς κλπ.). Λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της σχέσης μεταξύ παρόχου υπηρεσιών και συνεργατικής ψηφιακής πλατφόρμας, επιτρέπεται να συμφωνείται, αντί για την παροχή προστατευτικού κράνους, να αποδίδεται η αξία του με προσαύξηση συγκεκριμένου ποσού επί συγκεκριμένου αριθμού διανομών ή μεταφορών. Με αντίστοιχο τρόπο αποδίδεται και η προσαύξηση του δεκαπέντε τοις εκατό (15%) επί του ελάχιστου νομοθετημένου μισθού σε περίπτωση χρήσης ιδίου μέσου. Λεπτομέρειες εφαρμογής της διάταξης αυτής προβλέπει η Υπουργική Απόφαση 29510/2022 ΦΕΚ 1542/Β/1-4-2022) καθώς η εγκύκλιος με αρ. ΕΓΚ οικ//2019: ΕΓΚ.ΥΠΕΚΑΑ 1/7/19 (για λεπτομέρειες δείτε εδώ).
Τέλος, πριν από την έναρξη της παροχής των υπηρεσιών, οι ψηφιακές πλατφόρμες οφείλουν να παραδίδουν στους παρόχους των υπηρεσιών, που συνδέονται μαζί τους με συμβάσεις ανεξάρτητων υπηρεσιών ή έργου, σε ψηφιακή ή έγγραφη μορφή, καθώς και μέσω διαδικτύου, αντίγραφο της μεταξύ τους σύμβασης, η οποία περιέχει, ιδίως, αναφορά στα χαρακτηριστικά των υπηρεσιών που πρόκειται να παράσχουν, τα δικαιώματα συλλογικής οργάνωσης και τις υποχρεώσεις της πλατφόρμας για την υγιεινή και ασφάλεια των παρόχων που προβλέπονται στη νομοθεσία. Η σύμβαση περιλαμβάνει, επιπλέον, τα μέτρα προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα των παρόχων υπηρεσιών, που λαμβάνει η ψηφιακή πλατφόρμα.