Τελευταία ενημέρωση: 30 Μαρτίου 2025
Γράφει ο Δικηγόρος – εργατολόγος Δημήτρης Βλαχόπουλος | Δικηγορικό γραφείο εργατικού δικαίου Δημήτρης Βλαχόπουλος & συνεργάτες
Η αφανής εργασιακή παρενόχληση (ή λανθάνον mobbing/bullying), ως ειδικότερη έκφανση της ηθικής παρενόχλησης στον εργασιακό χώρο, είναι μια ιδιαιτέρως επαχθής μορφή προσβολής της προσωπικότητας των εργαζομένων, η οποία καταλύει την εργασιακή αξιοπρέπεια και συχνά παραμένει αθέατη από το νομικό πλέγμα προστασίας, λόγω των υφολογικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών της.
Εννοιολογική οριοθέτηση και νομική φύση
Ως αφανής εργασιακή παρενόχληση νοείται η συστηματική, επαναλαμβανόμενη και εσκεμμένη συμπεριφορά που ασκείται μέσω λεπτών, συγκεκαλυμμένων μηχανισμών και πρακτικών, διαφεύγοντας της άμεσης παρατήρησης, και η οποία δημιουργεί ένα εχθρικό, εξευτελιστικό ή επιθετικό περιβάλλον για τον εργαζόμενο. Η αφανής παρενόχληση υπάγεται στο νομικό πλαίσιο που διέπει την προσβολή της προσωπικότητας (άρθρο 57 ΑΚ) και τη νομοθεσία περί βίας και παρενόχλησης στην εργασία.
Νομοθετικό πλαίσιο προστασίας
Ο Νόμος 4808/2021, ο οποίος ενσωμάτωσε τη Διεθνή Σύμβαση Εργασίας 190 στην ελληνική έννομη τάξη, αποτελεί τομή στην αντιμετώπιση του φαινομένου. Συγκεκριμένα:
Το άρθρο 4 εισάγει νομοθετικό ορισμό της παρενόχλησης ως “μορφές συμπεριφοράς, πράξεις, γραπτές ή προφορικές εκφράσεις, χειρονομίες και μονομερείς συμπεριφορές, που αποσκοπούν ή έχουν ως αποτέλεσμα την προσβολή της προσωπικότητας, την παραβίαση της αξιοπρέπειας ή τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος”.
Κρίσιμη είναι η πρόβλεψη του άρθρου 5, που θεσπίζει την υποχρέωση των εργοδοτών να λαμβάνουν μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης, καθώς και του άρθρου 12, που αντιστρέφει το βάρος απόδειξης υπέρ του θιγόμενου εργαζομένου.
Μορφολογία της Αφανούς Παρενόχλησης
Η αφανής παρενόχληση εκδηλώνεται με πολυποίκιλες μορφές, όπως:
• Σκόπιμη παρακράτηση κρίσιμων πληροφοριών (informational mobbing)
• Διάρρηξη επαγγελματικών σχέσεων και μεθοδευμένη απομόνωση (relational mobbing)
• Ανάθεση εργασιών κατώτερων των προσόντων του εργαζομένου (degradational tasks)
• Μικροεπιθέσεις και υπαινικτικά σχόλια (microaggressions)
• Υπερβολική επίβλεψη και έλεγχος (hypervigilance)
• Συστηματική υποτίμηση των επαγγελματικών επιτευγμάτων (professional devaluation)
Αποδεικτική δυσχέρεια και δικονομικές προκλήσεις
Η αφανής παρενόχληση παρουσιάζει ιδιαίτερες αποδεικτικές δυσχέρειες λόγω:
• Της απουσίας άμεσων αποδεικτικών μέσων
• Της δυσχέρειας στοιχειοθέτησης της συστηματικότητας των συμπεριφορών
• Της υποκειμενικής αντίληψης και ερμηνείας ορισμένων συμπεριφορών
• Του φόβου αντιποίνων και περαιτέρω θυματοποίησης
Η νομολογία αναγνωρίζει τη δυσχέρεια αυτή και δέχεται την αξιοποίηση έμμεσων αποδεικτικών μέσων και ενδείξεων. Η αντιστροφή του βάρους απόδειξης (άρθρο 12 Ν.4808/2021) συνιστά σημαντική διαδικαστική διευκόλυνση για τον θιγόμενο εργαζόμενο.
Ψυχοσωματικές επιπτώσεις και νομική αποκατάσταση
Τα θύματα αφανούς παρενόχλησης βιώνουν σοβαρές ψυχοσωματικές επιπτώσεις, συχνά με χαρακτηριστικά μετατραυματικής διαταραχής. Η αίσθηση αδυναμίας απόδειξης της βλαπτικής συμπεριφοράς επιτείνει το ψυχολογικό βάρος και οδηγεί σε αισθήματα απόγνωσης.
Το νομικό οπλοστάσιο προστασίας περιλαμβάνει:
1. Άσκηση του δικαιώματος επίσχεσης εργασίας λόγω προσβολής προσωπικότητας (άρθρο 325 ΑΚ)
2. Καταγγελία της σύμβασης από τον εργαζόμενο με υπαιτιότητα του εργοδότη, ισοδύναμη με απόλυση
3. Αξίωση αποζημίωσης για περιουσιακή ζημία (άρθρο 914 ΑΚ)
4. Αξίωση χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης (άρθρο 932 ΑΚ)
5. Αξίωση άρσης της προσβολής και παράλειψής της στο μέλλον (άρθρο 57 ΑΚ)
6. Υποβολή καταγγελίας στην Επιθεώρηση Εργασίας και στον Συνήγορο του Πολίτη
7. Ποινική δίωξη για εξύβριση, απειλή ή σωματική βλάβη, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις
Προληπτικές Ενέργειες και Αποδεικτικό Υλικό
Προς θωράκιση των εργαζομένων συνιστάται:
• Τήρηση λεπτομερούς ημερολογίου περιστατικών με χρονική ακρίβεια
• Συλλογή και αρχειοθέτηση ηλεκτρονικής αλληλογραφίας και άλλων ψηφιακών τεκμηρίων
• Ιατρική τεκμηρίωση ψυχοσωματικών επιπτώσεων
• Μαρτυρικές καταθέσεις συναδέλφων (εφόσον είναι εφικτό)
• Αποτύπωση επικοινωνιών (εντός των νομικώς επιτρεπόμενων ορίων)
Το δικαίωμα σε αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα που χρήζει αποτελεσματικής έννομης προστασίας, ιδίως όταν προσβάλλεται με τρόπους δυσδιάκριτους και ψυχοφθόρους, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της αφανούς εργασιακής παρενόχλησης.
Η υποστήριξη από εξειδικευμένο νομικό σύμβουλο είναι ιδιαίτερα σημαντική και μπορεί να βελτιώσει τις πιθανότητες επιτυχούς αντιμετώπισης της κατάστασης.