Τελευταία ενημέρωση: 1 Αυγούστου 2022
Γράφει ο Δικηγόρος – εργατολόγος Δημήτρης Βλαχόπουλος | Δικηγορικό γραφείο εργατικού δικαίου Δημήτρης Βλαχόπουλος & συνεργάτες
Τι είναι η καταχρηστική άσκηση δικαιώματος
Η άσκηση οποιουδήποτε δικαιώματος απαγορεύεται αν υπερβαίνει προφανώς τα όρια που επιβάλλουν η καλή πίστη ή τα χρηστά ήθη ή ο κοινωνικός ή οικονομικός σκοπός του δικαιώματος. Καταχρηστική άσκηση δικαιώματος θεωρείται ότι υπάρχει, μεταξύ άλλων περιπτώσεων, και όταν η συμπεριφορά του δικαιούχου τείνει στην ανατροπή κατάστασης που δημιουργήθηκε υπό ορισμένες συνθήκες και διατηρήθηκε για πολύ χρόνο.
Προϋποθέσεις για να χαρακτηριστεί καταχρηστική η άσκηση του δικαιώματος
Για να χαρακτηριστεί καταχρηστική η άσκηση του δικαιώματος απαιτείται να έχει δημιουργηθεί στον υπόχρεο, από τη συμπεριφορά του δικαιούχου, η πεποίθηση ότι ο δικαιούχος δεν πρόκειται να ασκήσει το δικαίωμά του. Απαιτείται, ακόμη, η συνδρομή ιδιαιτέρως σοβαρών επιπτώσεων για τον υπόχρεο (Ολ. ΑΠ 8/2001, 7/2002, 33/2005).
Κατά την έννοια αυτή η καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος οφείλεται στην αποδυνάμωσή του. Έτσι το δικαίωμα αποδυναμώνεται και η άσκησή του είναι πλέον καταχρηστική, κατά το άρθρ. 281 του Αστικού Κώδικα, όταν ο δικαιούχος, παρόλο που γνώριζε την προσβολή του, αδράνησε για μακρό χρόνο να αντιδράσει.
Αρκεί η μακροχρόνια αδράνεια του δικαιούχου;
Για να γίνει λόγος για καταχρηστική άσκηση δικαιώματος δεν αρκεί κατ’ αρχήν μόνο η μακροχρόνια αδράνεια του δικαιούχου να ασκήσει το δικαίωμά του, ακόμη και αν δημιούργησε την εύλογη πεποίθηση στον υπόχρεο ότι δεν υπάρχει το δικαίωμα η ότι δεν πρόκειται να ασκηθεί. Απαιτείται να συντρέχουν επιπρόσθετα ειδικές συνθήκες και περιστάσεις.
Στάθμιση των δικαιωμάτων δικαιούχου και υπόχρεου
Το ζήτημα αν οι συνέπειες που συνεπάγεται η άσκηση του δικαιώματος είναι επαχθείς για τον υπόχρεο, πρέπει να αντιμετωπίζεται σε συνάρτηση με τις αντίστοιχες συνέπειες που μπορεί να επέλθουν σε βάρος του δικαιούχου από την παρακώλυση της άσκησης του δικαιώματός του (ΟλΑΠ 10/2012, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ – ΟλΑΠ 8/2001, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ – ΑΠ 351/2011, ΤΝΠ ΔΣΑ – ΑΠ 131/2015, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Μπορεί να θεωρηθεί καταχρηστική η επί μακρόν παράλειψη του εργαζόμενου να ζητήσει τις αποδοχές του;
Σε περίπτωση που οφείλονται στον εργαζόμενο αποδοχές, αποζημιώσεις κ.λπ. από τη σύμβαση εργασίας, τυχόν παράλειψή του να τις ζητήσει όσο παρείχε την εργασία του στον εργοδότη δεν δικαιολογεί τη δημιουργία εύλογης πεποίθησης σ΄ αυτόν ότι δεν θα ασκηθούν οι σχετικές αξιώσεις, έστω και αν παρήλθε μεγάλο χρονικό διάστημα (ΑΠ 543/2019, ΑΠ 909/2017, ΑΠ 768/2016, ΑΠ 1103/2013).
Μπορεί να παραιτηθεί ο εργαζόμενος από μισθολογικές αξιώσεις του που προβλέπονται από τον νόμο;
Σε κάθε περίπτωση ακόμη και αν ο ενάγων παραιτήθηκε (ρητώς ή σιωπηρώς) από μισθολογικές αξιώσεις του που προβλέπονται από τον νόμο, αυτό δεν του στερεί το δικαίωμα να τις διεκδικήσει μεταγενέστερα με αγωγή, αφού η παραίτηση του εργαζόμενου από τις νόμιμες μισθολογικές αξιώσεις του είναι άκυρη είτε γίνει πριν από την παροχή εργασίας είτε μετά από αυτή (ΑΠ 543/2019, ΑΠ 843/2002, ΑΠ 875/2018).
Σε περίπτωση ύπαρξης συμφωνίας που περιορίζει τα δικαιώματα αυτά του εργαζόμενου, η συμφωνία είναι άκυρη και η δικαστική επιδίωξη των δικαιωμάτων του εργαζόμενου δεν μπορεί να αποκρουστεί από τον εργοδότη με την επίκληση της καταχρηστικότητας (ΜΕφΠειρ 196/2020, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΜΕφΠειρ 71/2013, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Επομένως, ακόμη κι αν ο εργοδότης αποσπάσει από τον εργαζόμενο την υπογραφή του σε έγγραφο που αναφέρει ότι αυτός παραιτείται από νόμιμες μισθολογικές αξιώσεις του, ο εργαζόμενος έχει το δικαίωμα να διεκδικήσει δικαστικά τις αξιώσεις του αυτές, χωρίς η συμπεριφορά του να μπορεί να θεωρηθεί καταχρηστική.