Τελευταία ενημέρωση: 18 Ιουλίου 2022
Γράφει ο Δικηγόρος – εργατολόγος Δημήτρης Βλαχόπουλος | Δικηγορικό γραφείο εργατικού δικαίου Δημήτρης Βλαχόπουλος & συνεργάτες
Με τον νόμο 4808/2021 επήλθαν τροποποιήσεις στο παλαιότερο νομοθετικό πλαίσιο και υιοθετήθηκε ένα πλέγμα μέτρων και ρυθμίσεων για την καταπολέμηση της βίας και της παρενόχλησης στην εργασία.
Ποιους αφορούν οι νέες διατάξεις
Οι διατάξεις του ν. 4808/2021, σχετικά με την καταπολέμηση της βίας και της παρενόχλησης στην εργασία, εφαρμόζονται επί όλων των εργαζόμενων στον ιδιωτικό και στον δημόσιο τομέα, ανεξάρτητα από το συμβατικό καθεστώς εργασίας τους (μισθωτοί, εργαζόμενοι δυνάμει σύμβασης έργου, παρέχοντες ανεξάρτητες υπηρεσίες, ασκούμενοι, μαθητευόμενοι, εθελοντές κ.λπ.).
Ειδικότερα, με βάση τον νόμο αυτόν, απαγορεύεται κάθε μορφής βία και παρενόχληση που εκδηλώνεται κατά τη διάρκεια της εργασίας είτε συνδέεται με αυτήν είτε προκύπτει από αυτήν, συμπεριλαμβανομένης της βίας και παρενόχλησης λόγω φύλου και της σεξουαλικής παρενόχλησης. Οι απαγορευμένες μορφές βίας και παρενόχλησης μπορούν να λάβουν χώρα τόσο στον χώρο εργασίας και κατά τη διάρκεια αυτής, όσο και κατά τη διάρκεια του διαλείμματος, σε χώρους ατομικής υγιεινής και φροντίδας, σε αποδυτήρια, κατά τη διάρκεια επαγγελματικού ταξιδιού, εκπαίδευσης ή εκδήλωσης που σχετίζεται με την εργασία, κατά τις επικοινωνίες που σχετίζονται με την εργασία (λ.χ. μέσω e-mail) κ.λπ.
Σύμφωνα με τους ορισμούς του νόμου, ως «βία και παρενόχληση» νοούνται οι μορφές συμπεριφοράς, πράξεις, πρακτικές ή απειλές αυτών, που αποσκοπούν, οδηγούν ή ενδέχεται να οδηγήσουν σε σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική ή οικονομική βλάβη, είτε εκδηλώνονται μεμονωμένα είτε κατ’ επανάληψη. Ως «παρενόχληση» νοούνται οι μορφές συμπεριφοράς που έχουν ως σκοπό ή αποτέλεσμα την παραβίαση της αξιοπρέπειας του προσώπου και τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος, ανεξαρτήτως εάν συνιστούν μορφή διάκρισης, και περιλαμβάνουν και την παρενόχληση λόγω φύλου ή για άλλους λόγους διάκρισης. Επιπλέον, ως «παρενόχληση λόγω φύλου» νοούνται οι μορφές συμπεριφοράς που συνδέονται με το φύλο ενός προσώπου, οι οποίες έχουν ως σκοπό ή αποτέλεσμα την παραβίαση της αξιοπρέπειας του προσώπου αυτού και τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος.
Υποχρεώσεις του εργοδότη
Ο ν. 4808/2021 θεσπίζει ρητή υποχρέωση του εργοδότη να επιδεικνύει μηδενική ανοχή στη βία και την παρενόχληση. Συγκεκριμένα, ανεξάρτητα από το μέγεθος της επιχείρησης και τον αριθμό του απασχολούμενου προσωπικού, ο εργοδότης υποχρεούται να παραλαμβάνει, να διερευνά και να διαχειρίζεται κάθε σχετική καταγγελία, να παρέχει συνδρομή και πρόσβαση σε κάθε αρμόδια δημόσια, διοικητική ή δικαστική αρχή, κατά την έρευνα τέτοιου είδους περιστατικού ή συμπεριφοράς, εφόσον του ζητηθεί, να παρέχει στους εργαζομένους τόσο πληροφορίες σχετικές με τους πιθανούς κινδύνους βίας και παρενόχλησης στον εργασιακό χώρο, όσο και με τα σχετικά μέτρα πρόληψης και προστασίας, να αναρτά στον χώρο εργασίας και να καθιστά προσβάσιμη ενημέρωση για τις διαδικασίες που υφίστανται σε επίπεδο επιχείρησης για την καταγγελία και την αντιμετώπιση τέτοιων μορφών συμπεριφοράς, καθώς και τα στοιχεία επικοινωνίας για τις αρμόδιες, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις, διοικητικές και δικαστικές αρχές.
Περαιτέρω, σε επιχειρήσεις που απασχολούνται περισσότερα από είκοσι (20) άτομα, θεσπίζεται υποχρέωση υιοθέτησης πολιτικής για τη διαχείριση εσωτερικών καταγγελιών για περιστατικά βίας και παρενόχλησης, η οποία περιλαμβάνει κατ’ ελάχιστον: α) ασφαλείς και εύκολα προσβάσιμους διαύλους επικοινωνίας για την υποδοχή των καταγγελιών, καθώς και τον προσδιορισμό των αρμοδίων προσώπων εντός της επιχείρησης για την παραλαβή και την εξέταση των καταγγελιών και την ενημέρωση των καταγγελλόντων, β) έρευνα και εξέταση των καταγγελιών με αμεροληψία και προστασία της εμπιστευτικότητας και των προσωπικών δεδομένων των θυμάτων και των καταγγελλόμενων, γ) την απαγόρευση αντιποίνων και περαιτέρω θυματοποίησης του θιγόμενου προσώπου, δ) την περιγραφή των συνεπειών επί διαπίστωσης παραβιάσεων, ε) τη συνεργασία και παροχή κάθε σχετικής πληροφορίας στις αρμόδιες αρχές, εφόσον ζητηθεί.
Δικαιώματα θιγόμενων
Κάθε εργαζόμενος/η που θίγεται από περιστατικό βίας και παρενόχλησης, ακόμη κι αν έχει λήξει η σχέση, στο πλαίσιο της οποίας φέρεται ότι εκδηλώθηκε το περιστατικό ή η συμπεριφορά, δικαιούται, πέραν της δικαστικής προστασίας, να προσφύγει ενώπιον της Επιθεώρησης Εργασίας και του Συνηγόρου του Πολίτη, καθώς και να υποβάλει καταγγελία εντός της επιχείρησης.
Επιπλέον, κάθε πρόσωπο που υφίσταται περιστατικό βίας και παρενόχλησης σε βάρος του, έχει δικαίωμα να αποχωρήσει από τον εργασιακό χώρο για εύλογο χρόνο, χωρίς στέρηση μισθού ή άλλη δυσμενή συνέπεια, εφόσον κατά την εύλογη πεποίθησή του υφίσταται επικείμενος σοβαρός κίνδυνος για τη ζωή, την υγεία ή την ασφάλειά του, ιδίως, όταν ο εργοδότης είναι ο δράστης τέτοιας συμπεριφοράς ή όταν ο εργοδότης δεν λαμβάνει τα απαραίτητα πρόσφορα μέτρα ώστε να αποκαταστήσει την εργασιακή ειρήνη ή όταν τα μέτρα αυτά δεν είναι ικανά για να σταματήσουν τη συμπεριφορά βίας και παρενόχλησης. Στην περίπτωση αυτή, ο αποχωρών υποχρεούται να ενημερώσει προηγουμένως τον εργοδότη εγγράφως, αναφέροντας το περιστατικό βίας και παρενόχλησης και τα περιστατικά που αιτιολογούν την πεποίθησή του, ότι επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη ζωή, την υγεία ή την ασφάλειά του. Εφόσον δεν υφίσταται ή έχει παύσει να υφίσταται ο κίνδυνος και ο αποχωρήσας αρνείται να επιστρέψει στον εργασιακό χώρο, ο εργοδότης μπορεί να προσφύγει στην Επιθεώρηση Εργασίας με αίτημα την επίλυση της διαφοράς.
Συνέπειες παραβίασης της απαγόρευσης βίας και παρενόχλησης
Όταν εργαζόμενος ή με άλλη σχέση απασχολούμενος παραβιάζει την απαγόρευση βίας και παρενόχλησης, ο εργοδότης υποχρεούται να λάβει τα απαραίτητα πρόσφορα και ανάλογα μέτρα κατά περίπτωση σε βάρος του καταγγελλόμενου, προκειμένου να εμποδιστεί και να μην επαναληφθεί παρόμοιο περιστατικό ή συμπεριφορά. Τα μέτρα αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν τη σύσταση συμμόρφωσης, την αλλαγή θέσης, ωραρίου, τόπου ή τρόπου παροχής εργασίας ή ακόμα και την καταγγελία της σχέσης απασχόλησης ή συνεργασίας, με την επιφύλαξη της απαγόρευσης της κατάχρησης δικαιώματος του άρθρου 281 ΑΚ.
Σε κάθε περίπτωση, η παραβίαση της απαγόρευσης κάθε μορφής βίας και παρενόχλησης στην εργασία γεννά, εκτός των άλλων, αξίωση για πλήρη αποζημίωση του θιγόμενου προσώπου, η οποία καλύπτει κάθε ζημία του, καθώς και την ηθική βλάβη.
Απαγόρευση αντιποίνων
Απαγορεύεται και είναι άκυρη η απόλυση ή η, με οποιονδήποτε τρόπο, λύση της έννομης σχέσης στην οποία στηρίζεται η απασχόληση, καθώς και κάθε άλλη δυσμενής μεταχείριση προσώπου, εφόσον συνιστά εκδικητική συμπεριφορά ή αντίμετρο για περιστατικό βίας και παρενόχλησης. Συνεπώς, αν απολυθεί εργαζόμενος λόγω μη ενδοτικότητας αυτού/αυτής σε παρενόχληση σε βάρος του/της, τότε η απόλυση είναι άκυρη. Ομοίως άκυρη είναι η απόλυση εργαζόμενου/ης, όταν συνιστά αντίδραση του εργοδότη σε διαμαρτυρία, καταγγελία, μαρτυρία ή οποιαδήποτε άλλη ενέργεια εργαζόμενου/ης, κατόπιν περιστατικού βίας και παρενόχλησης.
Βάρος απόδειξης
Όταν το θιγόμενο πρόσωπο ισχυρίζεται, ότι υφίσταται βία και παρενόχληση, σύμφωνα με τα παραπάνω, και επικαλείται, ενώπιον δικαστηρίου ή άλλης αρμόδιας αρχής, γεγονότα ή στοιχεία από τα οποία πιθανολογείται ότι εκδηλώθηκε σεξουαλική ή άλλη παρενόχληση, τότε ο καταγγελλόμενος φέρει το βάρος να αποδείξει στο δικαστήριο ή σε άλλη αρμόδια αρχή ότι δεν έλαβαν χώρα τα καταγγελλόμενα από το θιγόμενο πρόσωπο περιστατικά.
Νέες αρμοδιότητες Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας – Κατά προτεραιότητα συζήτηση των σχετικών εργατικών διαφορών
Δυνάμει του ν. 4808/2021, στο Σ.ΕΠ.Ε. συστήνεται αυτοτελές τμήμα για την παρακολούθηση των φαινομένων βίας και παρενόχλησης στην εργασία, αρμόδιο για: α) την παρακολούθηση της πορείας των καταγγελιών, β) τη σύνταξη και υποβολή ετήσιων εκθέσεων, γ) την ενημέρωση των περιφερειακών υπηρεσιών του Σ.Ε.Π.Ε. για τις νομοθετικές εξελίξεις, τις καλές πρακτικές και τα θέματα εφαρμογής της νομοθεσίας, δ) τη συνεργασία με άλλες συναρμόδιες υπηρεσίες, ε) τη συγκέντρωση, επεξεργασία και αξιοποίηση των δεδομένων από τους ελέγχους σχετικά με την τήρηση της νομοθεσίας και από τις αιτήσεις για την επίλυση εργατικών διαφορών και στ) την τήρηση μητρώου των εργοδοτών, κατά των οποίων έχει επιβληθεί διοικητική κύρωση για παράβαση της απαγόρευσης βίας και παρενόχλησης στην εργασία.
Περαιτέρω, σε περίπτωση που υποβληθεί στην Επιθεώρηση Εργασίας αίτηση για διενέργεια εργατικής διαφοράς (καταγγελία), με αντικείμενο την παραβίαση των διατάξεων περί απαγόρευσης κάθε μορφής βίας και παρενόχλησης στην εργασία, η συζήτηση της εργατικής διαφοράς προσδιορίζεται κατά προτεραιότητα και η διαδικασία ολοκληρώνεται εντός το αργότερο 2 μηνών από την υποβολή της καταγγελίας.
Επιβολή διοικητικών κυρώσεων από την Επιθεώρηση Εργασίας
Σε περίπτωση παραβίασης από τον εργοδότη των παραπάνω, σχετικών με την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας και της παρενόχλησης στην εργασία, υποχρεώσεών του, επιβάλλεται, ύστερα από προηγούμενη πρόσκληση για παροχή εξηγήσεων, πρόστιμο για καθεμία παράβαση, με αιτιολογημένη απόφαση του αρμοδίου οργάνου.
Εφόσον πιθανολογείται επικείμενος κίνδυνος για τη ζωή ή την υγεία ή την ασφάλεια εργαζομένου από περιστατικό ή τη συμπεριφορά βίας και παρενόχλησης και ύστερα από προηγούμενη πρόσκληση προς τον καταγγελλόμενο για παροχή εξηγήσεων αμελλητί, εκδίδεται εντολή με άμεση ισχύ προς τον εργοδότη να λάβει ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω προσωρινά μέτρα διάρκειας έως ότου παύσει αποδεδειγμένα να υφίσταται ο επικείμενος κίνδυνος: α) απομάκρυνση του καταγγέλλοντος από τον χώρο εργασίας με καταβολή πλήρων των αποδοχών, β) αλλαγή βαρδιών του προσωπικού, γ) μετακίνηση του καταγγελλόμενου σε άλλο τμήμα εργασίας, δ) απασχόληση του καταγγελλόμενου με τηλεργασία ή εξ αποστάσεως εργασία αναλόγως προς τη φύση των καθηκόντων.