Τελευταία ενημέρωση: 16 Φεβρουαρίου 2024
Γράφει η Δικηγόρος – εργατολόγος Παναγιώτα Γούλα | Δικηγορικό γραφείο εργατικού δικαίου Δημήτρης Βλαχόπουλος & συνεργάτες
Ορισμός της τηλεργασίας
Η τηλεργασία (“teleworking”) είναι μια από τις λεγόμενες «ατυπικές μορφές απασχόλησης» και έκφανση του φαινομένου της ευέλικτης εργασίας. Σύμφωνα με το άρθρο 5 του Ν. 4808/2021 ως τηλεργασία νοείται «η εξ αποστάσεως παροχή της εξαρτημένης εργασίας του εργαζόμενου και με τη χρήση της τεχνολογίας, δυνάμει της σύμβασης εργασίας πλήρους, μερικής, εκ περιτροπής ή άλλης μορφής απασχόλησης, η οποία θα μπορούσε να παρασχεθεί και από τις εγκαταστάσεις του εργοδότη.
Δικαιώματα και υποχρεώσεις των τηλεργαζόμενων
Με την επιφύλαξη ορισμένων διαφοροποιήσεων που απορρέουν από την ιδιαίτερη φύση της τηλεργασίας, οι τηλεργαζόμενοι απολαμβάνουν τα ίδια ακριβώς δικαιώματα και έχουν τις ίδιες υποχρεώσεις με τους συγκρίσιμους εργαζόμενους οι οποίοι απασχολούνται εντός των εγκαταστάσεων της επιχείρησης. Ειδικότερα, δεν επιτρέπεται να υφίστανται οι τηλεργαζόμενοι διαφορετική μεταχείριση όσον αφορά τον όγκο εργασίας, τα κριτήρια και τις διαδικασίες αξιολόγησής τους, τις επιβραβεύσεις, την πρόσβαση σε πληροφορίες που αφορούν στην επιχείρηση, την κατάρτιση και επαγγελματική τους εξέλιξη, τη συμμετοχή σε σωματεία, τη συνδικαλιστική τους δράση και την απρόσκοπτη και εμπιστευτική επικοινωνία τους με τους συνδικαλιστικούς τους εκπροσώπους.
Πως συνάπτεται η σύμβαση τηλεργασίας; Μπορεί ο εργοδότης να μετατρέψει τη σύμβαση εργασίας σε σύμβαση τηλεργασίας;
Κατά κανόνα, η απασχόληση μέσω τηλεργασίας προϋποθέτει την ύπαρξη συμφωνίας μεταξύ εργοδότη και εργαζόμενου, η οποία μπορεί να λαμβάνει χώρα είτε κατά το στάδιο της πρόσληψης είτε και σε μεταγενέστερο χρόνο (με τροποποίηση της σύμβασης εργασίας). Συνεπώς, κατ’ αρχήν, η τηλεργασία δεν μπορεί να επιβληθεί μονομερώς από τον εργοδότη, ακόμα και εάν αυτός μπορεί να αποδείξει ότι δεν επέρχεται αντικειμενικά καμία επί τα χείρω μεταβολή των όρων εργασίας του εργαζόμενου. Εφόσον λοιπόν ο εργοδότης κοινοποιήσει στον εργαζόμενο προσφορά τηλεργασίας και ο τελευταίος αρνηθεί, η άρνησή του αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί αυτή καθεαυτή ως αιτία διακοπής της εργασιακής σχέσης ή αιτία μεταβολής των όρων και των συνθηκών απασχόλησης του.
Εάν, κατά παράβαση των ανωτέρω, ο εργοδότης επιβάλει την απασχόληση μέσω τηλεργασίας μονομερώς στον εργαζόμενο, η πράξη του αυτή συνιστά μονομερή βλαπτική μεταβολή των όρων εργασίας του τελευταίου.
Πότε μπορεί να εφαρμόζεται μονομερώς η τηλεργασία;
Κατ’ εξαίρεση προβλέπονται αποκλειστικά δύο περιπτώσεις κατά τις οποίες – εφόσον η εργασία μπορεί να παρασχεθεί εξ’ αποστάσεως – μπορεί να εφαρμόζεται τηλεργασία μονομερώς:
α) Μετά από απόφαση του εργοδότη, για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας, η συνδρομή των οποίων διαπιστώνεται με απόφαση του Υπουργού Υγείας και του κατά περίπτωση συναρμόδιου Υπουργού και για όσο χρόνο διαρκούν οι λόγοι αυτοί.
β) Μετά από αίτηση του εργαζόμενου, σε περίπτωση τεκμηριωμένου κινδύνου της υγείας του, ο οποίος θα αποφευχθεί αν εργάζεται μέσω τηλεργασίας και για όσον χρόνο διαρκεί ο κίνδυνος αυτός. Οι παθήσεις, τα νοσήματα ή οι αναπηρίες του εργαζόμενου, που μπορούν να τεκμηριώσουν τον κίνδυνο της υγείας του, καθώς και τα δικαιολογητικά, οι αρμόδιοι φορείς και η διαδικασία για την τεκμηρίωση του κινδύνου αυτού καθορίζονται ειδικά με κοινή απόφαση των Υπουργών Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων και Υγείας.
Στη δεύτερη αυτή περίπτωση, αν ο εργοδότης διαφωνεί, ο εργαζόμενος έχει το δικαίωμα να προσφύγει στην αρμόδια Επιθεώρηση Εργασίας και να ζητήσει την επίλυση της διαφοράς.
Σημειωτέον ότι γονείς παιδιών έως 12 ετών και φροντιστές δικαιούνται να ζητούν τηλεργασία, με την προϋπόθεση να έχουν συμπληρώσει έξι μήνες εργασίας στον ίδιο εργοδότη.
Σε τι συνίσταται η υποχρέωση του εργοδότη να γνωστοποιεί στους εργαζόμενους τους όρους τηλεργασίας;
Ο εργοδότης έχει την υποχρέωση να γνωστοποιήσει στον εργαζόμενο εντός οκτώ (8) ημερών από την έναρξη της τηλεργασίας και με οποιονδήποτε πρόσφορο τρόπο (συμπεριλαμβανομένου και του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου) τους όρους εργασίας που διαφοροποιούνται λόγω της τηλεργασίας.
Η ενημέρωση αυτή, η οποία μπορεί να είναι είτε ατομική είτε να απευθύνεται προς το σύνολο των εργαζομένων (εφόσον δεν αφορά εξατομικευμένα σε κάποιον εργαζόμενο), οφείλει να περιλαμβάνει τουλάχιστον τα ακόλουθα:
α) Το δικαίωμα των εργαζομένων στην αποσύνδεση καθώς και τα τεχνικά και οργανωτικά μέσα, που απαιτούνται για τη διασφάλιση της άσκησής του,
β) Την ανάλυση του πρόσθετου κόστους τηλεργασίας,
γ) Τον αναγκαίο για την παροχή τηλεργασίας εξοπλισμό, τον οποίο διαθέτει ο τηλεργαζόμενος ή του παρέχει ο εργοδότης και τις διαδικασίες τεχνικής υποστήριξης, συντήρησης και αποκατάστασης των βλαβών του εξοπλισμού αυτού,
δ) Οποιουσδήποτε περιορισμούς στη χρήση του εξοπλισμού ή εργαλείων πληροφορικής, όπως το διαδίκτυο και τις κυρώσεις σε περίπτωση παραβίασής τους,
ε) Τη συμφωνία περί τηλετοιμότητας, τα χρονικά όρια αυτής και τις προθεσμίες ανταπόκρισης του εργαζόμενου,
στ) Τους όρους υγιεινής και ασφάλειας της τηλεργασίας και τις διαδικασίες αναγγελίας εργατικού ατυχήματος, που ο τηλεργαζόμενος τηρεί,
ζ) Την υποχρέωση για προστασία των επαγγελματικών δεδομένων, καθώς και των προσωπικών δεδομένων του τηλεργαζόμενου και τις ενέργειες και διαδικασίες που απαιτούνται για την εκπλήρωση της υποχρέωσης αυτής.
Ποιος επωμίζεται το κόστος της τηλεργασίας;
Στο πλαίσιο της σύμβασης τηλεργασίας, ο εργοδότης αναλαμβάνει το κόστος που απορρέει από αυτή, ήτοι το κόστος του εξοπλισμού (εκτός εάν συμφωνηθεί να γίνεται χρήση εξοπλισμού του εργαζόμενου), των τηλεπικοινωνιών, της συντήρησης του εξοπλισμού και της αποκατάστασης των βλαβών.
Ο εργοδότης οφείλει να παρέχει στον εργαζόμενο τεχνική υποστήριξη για την παροχή της εργασίας του και αναλαμβάνει να αποκαταστήσει οποιαδήποτε δαπάνη επισκευής των συσκευών που χρησιμοποιούνται για την εκτέλεσή της ή να τις αντικαταστήσει σε περίπτωση βλάβης. Η υποχρέωση αυτή αφορά και στις συσκευές που ανήκουν στον εργαζόμενο, εκτός εάν στη σύμβαση ή στη σχέση εργασίας ορίζεται διαφορετικά.
Τα ελάχιστα ποσά που ο εργοδότης οφείλει να καταβάλλει σε μηνιαία βάση έχουν καθοριστεί, δυνάμει της Υπουργικής Απόφασης οικ. 98490/2021 (ΦΕΚ 5646/Β/3-12-2021), ως εξής:
α) ως ελάχιστο μηνιαίο κόστος χρήσης του οικιακού χώρου εργασίας ορίζεται το ποσό των δεκατριών (13) ευρώ.
β) ως ελάχιστο κόστος επικοινωνιών ορίζεται το ποσό των δέκα (10) ευρώ.
γ) ως ελάχιστο κόστος συντήρησης του εξοπλισμού ορίζεται το ποσό των πέντε (5) ευρώ.
Από τα ανωτέρω ποσά, το ποσό της περ. β) δεν καταβάλλεται, σε περίπτωση που ο εργοδότης καλύπτει το σχετικό κόστος απευθείας, μέσω χωριστής σύμβασης με τον πάροχο διαδικτύου – κινητής και σταθερής τηλεφωνίας ενώ το ποσό της περ. γ) δεν καταβάλλεται, σε περίπτωση που η τηλεργασία παρέχεται με εξοπλισμό παρεχόμενο από τον εργοδότη.
Σε περίπτωση που η τηλεργασία παρασχεθεί για λιγότερες από είκοσι δύο (22) ημέρες ανά μήνα, λόγω παροχής της εργασίας στο χώρο του εργοδότη, άδειας, απεργίας κ.λπ., καταβάλλεται το ένα εικοστό δεύτερο (1/22) των δαπανών ανά ημέρα εργασίας.
Τα ανωτέρω ποσά αποτελούν ξεχωριστή αποζημίωση και δεν επιτρέπεται συμψηφισμός τους με τυχόν υπέρτερες των νόμιμων αποδοχές τις οποίες ο εργοδότης καταβάλλει στον εργαζόμενο. Η καταβολή της αποζημίωσης αυτής γίνεται στον λογαριασμό μισθοδοσίας του εργαζόμενου, με χωριστή κατάθεση σε σχέση με τις μηνιαίες αποδοχές, και αιτιολογία: «καταβολή δαπανών τηλεργασίας» ενώ δεν υπόκειται σε οποιοδήποτε φόρο ή τέλος ούτε οφείλονται επί αυτής των ασφαλιστικές εισφορές εργοδότη ή εργαζόμενου.
Ο εργοδότης με καλεί ή μου στέλνει μηνύματα μετά το πέρας του ωραρίου εργασίας μου. Είμαι υποχρεωμένος να απαντήσω; Τι είναι το δικαίωμα αποσύνδεσης.
Η συμφωνία περί τηλεργασίας δεν θίγει το καθεστώς απασχόλησης και τη σύμβαση εργασίας του τηλεργαζόμενου ως πλήρους, μερικής, εκ περιτροπής ή άλλης μορφής απασχόλησης, αλλά μεταβάλλει μόνο τον τρόπο, με τον οποίο εκτελείται η εργασία. Ως εκ τούτου, ισχύουν και στην περίπτωση αυτή οι διατάξεις που αφορούν στο ωράριο εργασίας το οποίο μάλιστα ο εργοδότης υποχρεούται να δηλώνει στο Π.Σ. «ΕΡΓΑΝΗ» και να τηρεί.
Κατά παράβαση αυτών, ένα ιδιαίτερα συχνό φαινόμενο το οποίο παρατηρείται κυρίως στο πλαίσιο των συμβάσεων τηλεργασίας είναι η τάση των εργοδοτών να επικοινωνούν με τους εργαζόμενους ή / και να απαιτούν από αυτούς να εργαστούν, μετά το πέρας του ωραρίου απασχόλησής τους. Έτσι, η ευκολία που παρέχουν τα ψηφιακά μέσα φαίνεται συχνά να χρησιμοποιείται ως μέσο καταπάτησης των νομίμων ωραρίων και του ελεύθερου χρόνου των τηλεργαζόμενων.
Το ζήτημα αυτό ρυθμίζει ρητά ο Ν. 4808/2021 με την παρ. 10 του αρ. 5, θεσπίζοντας το «Δικαίωμα Αποσύνδεσης» των τηλεργαζόμενων, το οποίο συνίσταται στο δικαίωμά τους να απέχουν πλήρως από την παροχή της εργασίας τους και ιδίως, να μην επικοινωνούν ψηφιακώς και να μην απαντούν σε τηλεφωνήματα, μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή σε οποιασδήποτε μορφής επικοινωνία εκτός ωραρίου εργασίας και κατά τη διάρκεια των νόμιμων αδειών τους.
Επιπλέον, με τη διάταξη αυτή, ο νόμος απαγορεύει ρητά οποιαδήποτε δυσμενή διάκριση σε βάρος τηλεργαζόμενου, επειδή αυτός άσκησε το δικαίωμά του στην αποσύνδεση, παραλείποντας να απαντήσει σε τηλεφώνημα, μήνυμα ή κάθε άλλης μορφής επικοινωνία εκ μέρους του εργοδότη.
Άλλες υποχρεώσεις του εργοδότη που απορρέουν από τη σύμβαση τηλεργασίας.
Πέραν των ανωτέρω, ο εργοδότης οφείλει, κατά τον έλεγχο της απόδοσης του εργαζόμενου, να σέβεται την ιδιωτική του ζωή και να φροντίζει ώστε να συνάδει αυτός με τις διατάξεις που αφορούν στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Στο πλαίσιο αυτό, ο νόμος θέτει ρητή απαγόρευση της χρήσης κάμερας (web cam) ως μέσο ελέγχου της απόδοσης.
Τέλος, ο εργοδότης υποχρεούται να πληροφορεί τον τηλεργαζόμενο για την πολιτική της επιχείρησης, όσον αφορά στην υγεία και την ασφάλεια στην εργασία, η οποία περιλαμβάνει ιδίως τις προδιαγραφές του χώρου τηλεργασίας, τους κανόνες χρήσης οθονών οπτικής απεικόνισης, τα διαλείμματα, τα οργανωτικά και τεχνικά μέσα με τα οποία διασφαλίζεται το δικαίωμα αποσύνδεσης και γενικά κάθε άλλο αναγκαίο στοιχείο.